De Golem – symbool van joodse mystiek

De verhalen over de golem stammen uit de vroegste Joodse legenden. Een golem is een soort goede monster, een reus gecreëerd uit aarde en slijk.

De golem is in de loop der tijden het onderwerp geweest van zeer veel verschillende verhalen, waarvan we er hier slechts een aantal zullen aanhalen. De schepping van een golem door Rabbijn Abba ben Rav Hamma (“Rava”) wordt voor het eerst vermeld in de Babylonische Talmud (4de eeuw C.E.). De Talmud vermeldt dit slechts terloops, tijdens een bespreking van andere onderwerpen.

Hieruit kan afgeleid worden dat de schepping van een golem op zich als niets bijzonders werd beschouwd. Iedereen die voldoende toegewijd was aan God zou een dergelijke prestatie kunnen uitvoeren. Volgens Joodse traditie waren veel heilige Rabbijnen, zoals Channina en Hoshia, Ben Sira, de elf broers van Joseph en Patriarch Abraham bij machte menselijke en dierlijke golems te scheppen.

Het woord golem is afgeleid van het Hebreeuwse “gelem”, wat grondstof betekent. Het is een ongevormd en onvolmaakt wezen, een lichaam zonder eigen ziel. Het is in feite niet meer dan een robot.

Advertentie

De golem werd reeds vermeld in de Bijbel, Psalmen 139:15 – 16. Volgens de joodse mystiek is het een wezen, waarbij enkel de meest gelovige mensen door intense meditatie zo dicht bij God konden komen dat ze de macht en kennis kregen om zo’n creatuur te maken.

In de meeste verhalen werd de golem van dag tot dag steeds groter tot hij te onpraktisch werd en zelfs gevaarlijk voor zijn omgeving. Hij werd tot leven gewekt door de naam van God op zijn voorhoofd te schrijven. Ook werd wel het woord Emet (waarheid in het Hebreeuws) op zijn voorhoofd geschreven, of op een kleitablet en onder zijn tong gestoken. Door de eerste letter van Emet weg te halen ontstond Met (dood), waardoor de Golem werd vernietigd. In alle Joods-Kabbalistische beschrijvingen van golems zijn ze niet in staat tot ongehoorzaamheid aan hun schepper. In een versie van het verhaal schiep rabbi Eliahu van Chelm een golem die steeds groter en sterker werd zodat de rabbi hem met een list moest doden, waarna hij zelf bedolven raakte onder zijn eigen creatie. De golem heeft geen ziel, het is enkel een bewegend ding, zoals een robot, zonder eigen wil of verlangen.

Maar veruit de beroemdste golem werd gecreëerd door Rabbijn Yehudah Levi ben Betzalel van Praag, ook als de “Maharal” bekend.

De Maharal maakte zijn golem, “Yossele”, om de Joden van Praag van de bloedlaster te verlossen. De bloedlaster was de overtuiging dat de Joden het bloed van een kind tijdens de “Paasfeestseder” gebruikten. Dit verhaal werd vaak aangehaald om de verdwijning van een kind te verklaren. Het was niet ongewoon dat een overleden of vermoord Christelijk kind door een priester in een Joods huis werd gebracht om dit later terug te “ontdekken”. Dit bracht woedende massa’s op de been die moordend door het getto trokken en waarbij veel Joodse eigendommen in naam van de Kerk werden aangeslagen.

Er doen verschillende vertellingen de ronde over de precieze rol van deze “Golem van Praag.”

In sommige versies van het verhaal had de golem de macht om de wandelstok van Maharal te gebruiken om de geesten van de doden bijeen te roepen, die dan door de middeleeuwse gerechtshoven van Praag werden toegelaten om te getuigen.

Naar verluidt stelde de Maharal zijn golem Yossele telkens nadat hij zijn doel had bereikt buiten werking en verborg zijn lichaam op de zolder van de Altneushul (de oud-nieuwe Synagoge) van Praag. De Maharal sprak een ban uit over iedereen die de zolder van de Altneushul betrad en men gelooft tot de dag van vandaag dat het lichaam van Yossele daar nog steeds rust. De Altneushul overleefde op wonderbare wijze de vernietiging van synagogen door de nazi’s en zijn zolder werd zelfs niet door de Gestapo betreden.

Advertentie

De schepping van een golem

Hoe maakte men eigenlijk een golem? Rashi (10de eeuw) verklaarde dat Rava zijn golem maakte met behulp van de “Sefer Yetzirah” (het Boek der Vorming) en alle bronnen zijn het er over eens dat een golem op deze manier werd gemaakt. Sefer Yetzirah is een oud boek dat ook vandaag nog gedrukt wordt en bestudeerd wordt door Joodse mystici. Het boek behandelt in grote lijnen het daadwerkelijke proces om het heelal tot stand te brengen. Het wordt voor een deel toegeschreven aan Adam, de eerste mens, aan Abraham, de eerste patriarch, en aan de beroemde Rabbijn Akiva, die ongeveer 2000 jaar geleden leefde.

De procedure om een golem te maken werd beschreven door Rabbijn Aryeh Kaplan:

“Een ingewijde mag het niet alleen doen, maar moet altijd door één of twee collega’s worden begeleid. De golem moet van maagdelijke aarde  worden gemaakt, die op een plaats wordt gedolven waar geen mens ooit heeft gegraven. De aarde moet met zuiver bronwater, dat direct uit de grond opborrelt, worden gekneed. Als dit water in om het even welk soort tuig werd vervoerd, kan het niet meer worden gebruikt. De mensen die de golem maken moeten totaal zuiver zijn, zowel fysiek als geestelijk. Zij moeten daarbij schone witte gewaden dragen. Men mag geen enkele fout in de uitspraak maken. Er mag geen onderbreking van om het even welke aard optreden.”

Er is ook bewijsmateriaal dat het creëren van een golem niet zozeer een fysieke procedure, maar eerder een hoogst geavanceerde meditatieve techniek was. Door de juiste letterseries samen met de letters van de “Tetragrammaton” te zingen, kon de ingewijde deel per deel een zeer echt geestelijk beeld van een menselijk wezen vormen. Zodra de conceptuele golem werd voltooid, zou dit geestelijke potentieel naar een kleivorm kunnen worden overgebracht en begon het eigenlijke animeren, het proces waardoor een fysieke golem tot leven werd gewekt.

Kabbalisten, bedreven in combinatietechnieken, waren soms vereist om de golem een variërend aantal keer te omcirkelen, soms om hem te creëren, soms om hem te vernietigen. Dit gebeurde steeds onder het uitspreken van de letters. Indien gecombineerd met meditatieve, afgemeten ademhaling- en uitspraaktechnieken, zouden sommige van deze Kabbalistische methodes 36 uren of meer van ononderbroken meditatie vereist hebben!

Bij een andere combinatiemethode was mystiek vereist om de 42 letters van de naam van God en de Tetragrammaton op speciale wijze te combineren, en vervolgens verschillende namen op het voorhoofd van de golem te schrijven om hem tot leven te wekken.

Een directere methode was het zichzelf te zuiveren, het maagdelijke grond-en-watermengsel voor te bereiden, en er de zeer geheime 72-delige naam van God over uit te spreken.

Nochtans, aangezien de juiste uitspraak van deze naam zeer geheim gehouden werd, wat toe te schrijven is aan de extreme krachten die hierbij gehanteerd werden, en aangezien één enkele fout in de uitspraak waarschijnlijk in de dood van de spreker zou

resulteren, moet worden aangenomen dat deze methode grotendeels ongebruikt bleef.

In de tijd van Rabbijn Löw en de golem van Praag, werd de methode om de golem tot stand te brengen zeer vereenvoudigd. In deze verhalen wordt de aarde voorbereid en omcirkelen de Kabbalisten het lichaam van de golem terwijl “geheime namen” worden gereciteerd. Tijdens het vormen van de aarde krijgt de golem geleidelijk aan menselijke kwaliteiten. In een ander verhaal wordt een amulet met de naam van God rond de hals van het schepsel gehangen.

Na het stellen van een vraag in een droom over hoe hij de Joden van Praag tegen vervolging zou kunnen beschermen, kreeg Rabbijn Löw als antwoord de Hebreeuwse uitdrukking, “Ato Bera Golem Devuk Hachomer V’tigsar Khavel Torfe Yisroel” wat betekent “maak een golem uit klei die alle vijanden van Israël zal vernietigen.”  Hij vertelde dit aan zijn schoonzoon, Isaac Ha-Cohen en aan zijn beste leerling, Jacob Ha-Levi. Hij zei dat hij hun hulp nodig had omdat zij onder de tekens van brand en water, en hijzelf onder het teken van lucht geboren waren. Samen met de aarde zouden zij vertegenwoordigers van alle elementen nodig hebben om een golem tot stand te brengen.

De drie gingen bij dageraad naar de rivier, maten op een kleibank de contouren van een man uit en vormden vervolgens zijn gezicht, armen en benen in de aarde, op de wijze waarop een mens op zijn rug ligt. Löw droeg toen zijn leerlingen op om de golem elk zeven keer te omcirkelen, terwijl Löw de niet verder in het verhaal gespecificeerde formules openbaarde. Eerst gloeide de figuur rood op, en koelde vervolgens af tot het beeld van een man. Daarna omcirkelde Löw de golem zeven keer met een Thora. Tot slot reciteerden ze alle drie de activeringswoorden, zoals beschreven in Genesis 2:7: “De Heer vormde een mens van het stof van de aarde, en hij blies in zijn neusgaten de adem van het leven, en de man werd een levend wezen”.