Europa confronteert antisemitisme met nieuwe meetmethoden in historisch Krakau

Op de voorgrond zie je barones Regina Sluszny die ook speciaal van Antwerpen naar Krakau is afgereisd.

3 november ’25 – Andy Vermaut

In het hart van Krakau, een stad doordrongen van eeuwen Joodse geschiedenis en tragische herinneringen, verzamelden experts zich vandaag voor een symposium dat de dringende noodzaak onderstreepte om antisemitisme aan te pakken. Het evenement vond plaats in het DoubleTree by Hilton hotel aan de Dąbska 5, waar de registratie om elf uur ’s ochtends begon. Deelnemers, onder wie academici, beleidsmakers en activisten, arriveerden vroeg en genoten van een welkomstlunch om twaalf uur, een eenvoudig buffet dat de gelegenheid bood om informele gesprekken te voeren voordat de formele discussies losbarstten.

Rabbi Menachem Margolin, voorzitter van de Europees Joodse Associatie waarschuwde ons voor de opmars van antisemitisme in de wereld. Wie dacht dat het voorbij is, is helaas bedrogen uitgekomen.

Een stad met littekens uit het verleden

Krakau draagt een zwaar verleden mee als het gaat om Joodse aanwezigheid en vervolging. Eeuwenlang was Polen een toevluchtsoord voor Joden die elders in Europa werden verdreven. Vanaf de oprichting van het Koninkrijk Polen in 1025 tot de vorming van de Pools-Litouwse Gemenebest in 1569 gold het land als een van de tolerantste in Europa. Driekwart van de wereldwijde Joodse bevolking woonde er halverwege de zestiende eeuw. Maar die tolerantie brokkelde af vanaf de zeventiende eeuw, met groeiende religieuze spanningen door de Reformatie en Contrareformatie. Na de delingen van Polen in 1795 vielen Joden onder regimes met toenemende antisemitische wetten, vooral in het Russische Rijk. In Krakau zelf leefden voor de Duitse invasie in 1939 tussen de 68.000 en 80.000 Joden.

Mrs. Maria Ejchart, ondervoorzitter van het Poolse ministerie van Justitie sprak over hoe Polen nu een voorbeeld is in de strijd tegen antisemitisme.

Na de Holocaust overleefden er slechts 2.000. De terugkeer van overlevenden leidde tot geweld, zoals het pogrom in augustus 1945, waarbij geruchten over rituele moorden leidden tot aanvallen op synagogen en Joodse huizen. Vijf Joden kwamen om, en velen raakten gewond. Dit incident, overschaduwd door het bekendere Kielce-pogrom in 1946, toont hoe diepgeworteld vooroordelen bleven bestaan na de oorlog. In de communistische periode culmineerde antisemitisme in 1968, toen duizenden Joden als staatsvijanden werden bestempeld en gedwongen het land te verlaten. Vandaag de dag, met incidenten zoals de aanval op de opperrabbijn in 2006 of het doven van een chanoekia in het parlement in 2023, blijft antisemitisme een realiteit in Polen. Het symposium koos Krakau niet toevallig als locatie; de stad symboliseert zowel de bloei als de vernietiging van Joods leven, en herinnert aan de noodzaak van waakzaamheid.

De opening en de urgentie van het moment

Om twee uur ’s middags opende het symposium met een toespraak die de toon zette voor de dag. De spreker benadrukte hoe antisemitisme muteert en zich aanpast aan hedendaagse contexten, zoals online platforms en politieke discours. Deelnemers knikten instemmend, wetende dat Europa en de ganse wereld sinds de Hamas-aanvallen van 7 oktober 2023 een golf van antisemitische incidenten heeft gezien. Volgens rapporten van de Europese Unie Agency for Fundamental Rights (FRA) voelen veel Joden zich gedwongen hun identiteit te verbergen uit angst voor haat. De opening benadrukte dat preventie begint bij begrip, en dat meetbare data cruciaal is om trends te volgen.

Prof. Dr. Christer Mattson, Directeur van het Segerstedt Instituut in Zweden maakt zijn nieuwe academische meetmethode bekend om het antisemitisme echt te vatten. Antisemitisme werd al altijd verkeerd gemeten.

Diepgaande sessie over meting en radicalisering

Om half drie begon de eerste sessie, getiteld ‘Een nieuwe manier om antisemitisme te meten, radicaliseringsprocessen en preventiewerk tegen gewelddadig extremisme in heel Europa’. Deskundigen presenteerden innovatieve benaderingen om antisemitisme kwantificeerbaar te maken. Traditionele methoden, zoals de ADL Global 100 Index, meten attitudes door enquêtes in meer dan honderd landen, waarbij stereotypen zoals ‘Joden hebben te veel macht’ worden getoetst. FRA-enquêtes, waaronder de derde in 2024, onthullen dat Joden in dertien EU-lidstaten dagelijks discriminatie ervaren, met percentages die oplopen tot negentig procent in sommige landen. Een nieuwe methode, geïnspireerd op public health modellen, bekijkt antisemitisme als een ‘epidemie’ die via sociale netwerken verspreidt. Sprekers legden uit hoe data uit haatmisdrijven, online haatspraak en enquêtes onder Joodse gemeenschappen kunnen worden geïntegreerd voor een holistisch beeld. Radicalisering kwam uitgebreid aan bod als een gefaseerd proces, waarbij individuen extreme ideologieën omarmen die geweld rechtvaardigen. Factoren zoals marginalisatie, slechte “governance” en online manipulatie spelen een rol. In Europa, waar “home-grown” extremisten en terugkerende strijders uitdagingen vormen, pleitten experts voor preventie via inclusieve ontwikkeling en tolerantie.

De EU-strategie tegen radicalisering, met projecten zoals de ‘Radicalisation Awareness Network (RAN)”, richt zich op vroege interventie. Een spreker wees op de overlap tussen antizionisme en antisemitisme, vooral na 7 oktober, met stijgingen in haatspraak op sociale media in landen als Frankrijk, Duitsland en Hongarije. Discussies over universiteiten als broeinesten van haat of vrije meningsuiting riepen op tot adoptie van de IHRA-definitie van antisemitisme, die problemen met implementatie benoemde. Vragen uit het publiek, variërend van praktische toepassingen tot ethische dilemma’s rond privacy, maakten de sessie interactief. Als deelnemer vroeg ikzelf hoe historische patronen, zoals de post-oorlog pogroms, parallellen trekken met hedendaagse online radicalisering. Het antwoord was zeer logisch, want preventie moet holistisch, met onderwijs over de Holocaust als kern, en dit inderdaad meer dan tachtig jaar na de bevrijding van Auschwitz.

Lessen uit de discussies

De sessie onderstreepte dat antisemitisme geen relikwie is, maar een evoluerend gevaar. Sprekers haalden aan hoe Polen na 1989 begon met het openlijk bespreken van zijn antisemitische geschiedenis, maar waarschuwden voor revival, zoals in voetbalcultuur of politieke retoriek. Preventiewerk moet structurele drivers aanpakken, zoals afwijzing van diversiteit en banalisering van geweld via media. De dag eindigde met een oproep tot actie: betere data, sterkere wetgeving en gemeenschapsbetrokkenheid om extremisme te stoppen. Alice Teodorescu Mäwe, Europees parlementslid die het antisemitisme in Europa wil bestrijden vanuit de werkgroep die op Europees niveau actief is, wil verder ook een paal en perk stellen aan het toenemende antisemitisme in de ganse wereld.

Foto: Een blik op het verleden in Kazimierz. Het Galicja Joods Museum bewaart de herinnering aan de Joodse cultuur in historisch Galicië.