Portugal krijgt Joodse wet van terugkeer
“Toerisme en de eventuele terugkeer van Joden naar hun roots in Portugal en Spanje gaan op verschillende niveaus hand in hand”, vertelt Michael Freund, oprichter en voorzitter van Shavei Israel. Die non-profitorganisatie, met zetel in Jeruzalem, organiseert veelomvattende programma’s voor anusim. “De Sefardische diaspora biedt de Spaanse en de Portugese economie een enorm potentieel, op voorwaarde dat we deze gemeenschap kunnen overtuigen die twee landen te bezoeken, er zich te vestigen en er te investeren.”
Ribeiro e Castro, een zachtaardige man die de neiging heeft hevig te gesticuleren als hij het over de politiek heeft, benadrukt dat hij geen bijbedoelingen heeft als hij het over de wetsaanpassing heeft.
“Voor mij is dit een louter historisch en emotioneel doel”, zegt hij. “In Spanje liepen de inspanningen vast en dat was ook zo in Portugal, tot wij de draad weer opnamen.”
Volgens Ribeiro e Castro begon het project een beetje als een experiment. In 2010 moedigde hij verscheidene Joodse Facebookvrienden uit om het Portugese staatsburgerschap aan te vragen, “alleen maar om eens te kijken wat er zou gebeuren”.
Advertentie
In eerste instantie was de machtige Portugese socialistische partij niet erg geneigd om afstammelingen van de Portugese Joden uit te nodigen terug te keren naar het land van hun roots. Maar de socialisten draaiden bij en ze dienden een eigen voorstel in om de Sefardische Joden te kunnen naturaliseren. Uiteindelijk werd dat voorstel mee opgenomen in het voorstel tot wijziging van de nationaliteitswet van Ribeiro e Castro.
De nieuwe wet zegt dat “de regering het staatsburgerschap kan toekennen … aan Sefardische Joden met Portugese voorouders, die behoren tot de Sefardische gemeenschap met Portugese roots, gebaseerd op objectief vastgelegde voorwaarden die een band met Portugal bewijzen, zoals de naam, de taal en de voorouders”.
De wet werd Ladino genoemd, naar het op het Spaans gebaseerde Joodse dialect dat wereldwijd door ongeveer 100 000 mensen gesproken wordt, en dat dus wijst op een levendige ‘taalkundige band’.
Wat zijn motivatie ook moge zijn, dat Ribeiro e Castro de aandacht van de internationale gemeenschap vestigt op de donkerste perioden uit de geschiedenis van de katholieke Kerk, is een gedurfde keuze. Zelf is hij ook katholiek, en de voormalige directeur van het aan de Kerk gelieerde TVI-netwerk. Naar eigen zeggen vertelde een oude schoolkameraad hem over de Sefardische traditie in Portugal, en ook zijn vader speelde een beslissende rol. Hij diende in de jaren zeventig als Portugees koloniaal bestuurder in Angola.
Ribeiro e Castro: “Mijn vader wist heel veel over wat hij ‘de kleine geschiedenis’ noemde: kleinere ontwikkelingen in de loop der tijden, maar wel met een geweldig grote impact. Het naturaliseren van de Sefardische Joden kan zo een gebeurtenis zijn.”
Vooraleer de wet echt in werking kan treden, moeten de bureaucraten in Lissabon nog een hele resem complicaties wegwerken. Zo waarschuwde de Portugese orde van advocaten er al voor dat deze wet in strijd zou kunnen zijn met het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel.
En dan is er natuurlijk de praktische kant van de zaak.
Advertentie
“Een onderscheid maken tussen de Joden wiens familie verbannen werd uit Spanje en wiens familie moest vluchten uit Portugal, is heel erg moeilijk”, vertelt Jose Oulman Carp, de voorzitter van de Joodse gemeenschap in Lissabon. “De Portugese Joodse gemeenschap kan natuurlijk geraadpleegd worden tijdens het screenen van kandidaten en wij kunnen zeker voor de nodige input zorgen, maar in vele gevallen zal het zo goed als onmogelijk zijn het onderscheid te maken.”
Wat het eindresultaat uiteindelijk ook zal zijn, alleen al de inspanningen die gedaan worden om de Portugese Joden terug te halen is in de ogen van Freund een ironische kronkel van de geschiedenis.
“Vijf eeuwen geleden stuurden de Iberische heersers de Joden weg, voor een deel omdat ze de Joodse activiteiten wilden overnemen”, vertelt Freund. “Nu worden er inspanningen gedaan om de Joden opnieuw te mogen verwelkomen, en eigenlijk deels om dezelfde redenen als toen.”
Meer lezen?