Tuin van Joodse kunstenaar op dak van Duits museum
De Bundeskunsthalle in Bonn heeft wel een heel originele manier gevonden om de aandacht te vestigen op het baanbrekende werk van de Joodse kunstenaar Max Liebermann (1847-1935). Boven op het dak van het museum is een heuse reconstructie van elementen uit Liebermanns villatuin in Wannesee te bezichtigen. Joods Actueel ging kijken en we waren onder de indruk, niet alleen van de tuin, maar vooral van het werk van de kunstenaar. Binnen in het museum is er een grote retrospectieve tentoonstelling, waarvoor een honderdtal werken van zijn hand bij elkaar werden gebracht. De Bundeskunsthalle profileert zich overigens binnen het kunstgebeuren met de ene na de andere opmerkelijke tentoonstelling, als Europees topmuseum, steeds meer vergelijkbaar met het Parijse Centre Pompidou.
In België is Liebermann zeventig jaar na zijn dood nog steeds minder bekend, in tegenstelling tot Nederland. De verklaring ligt waarschijnlijk in het feit dat de Duitse schilder vaak in Nederland verbleef, hij had een villa in Hilversum, waar hij veertig jaar lang met een zekere regelmaat verbleef. Bovendien had Liebermann een buitengewone verering voor Frans Hals en bovenal voor Rembrandt. Hij was een goede vriend van Jozef Israëls, die in Den Haag woonde. Net zoals Israëls, schilderde hij een aantal strandtaferelen maar hij bleef toch vooral gefascineerd door de Amsterdamse Jodenbuurt, waar hij inspiratie vond voor stadsgezichten, interieurs en marktscènes.
Een van zijn beroemde uitspraken is dat hij in zijn leven drie moeilijkheden ondervond om erkenning te krijgen voor zijn werk: dat hij Jood was, dat hij zo welstellend was (nvdr, Liebermann was de zoon van een van de belangrijkste Duitse industriëlen) en het ergste van al dat hij talent had. Zijn eerste schilderijen waarin hij het gewone arbeidersleven schilderde, zeer ongebruikelijk in het kleinburgerlijke klimaat van het toenmalige Duitsland, leverde hem meteen het predikaat ‘de apostel van het afstotelijke op’. De tentoonstelling omvat een brede scala van onderwerpen en toont de ontwikkeling van de kunstenaar. Zijn vroegste schilderijen onderscheiden zich door een ingetogen palet. Vanaf 1880 vormen terugkerende motieven van het burgerlijke tijdverdrijf – de wereld van de terrasjes, het strand, amusement, en polowedstrijden – het onderwerp en de kleuren worden uitbundiger. Zonder de Franse impressionisten hun techniek te kopiëren, is hij meesterlijk in de weergave van gesluierde diffuse lichtpartijen.
Na 1900 werd Liebermann een veelgevraagd portretschilder maar hij schildert vanaf dan ook een groot aantal zelfportretten. Een laatste reeks tentoongestelde werken zijn de schilderijen van zijn prachtige tuin, een tuin die zoals zijn werk zijn drang naar modernisme afspiegelt. Of je best eerst de tuin bezoekt op het dak en dan geconfronteerd wordt met de schilderijen of net andersom is moeilijk te zeggen, voor beiden zijn goede argumenten te bedenken.
Advertentie
De betekenis van Max Liebermann is niet te onderschatten. Door zijn aandacht voor de moderne kunststromingen, maar ook door de manier waarop hij als voorzitter van de Pruisische Academie van de Weimarrepubliek het oubollige karakter van die instelling ontmantelde, is hij ongetwijfeld een pionier. De tuin op het dak is een andere illustratie van het modernisme van Liebermann, in onze ogen niet zo opvallend maar in die tijd ongewoon revolutionair, op het avant-gardistische af.
Bij de machtsovername door Hitler nam Liebermann geen blad voor de mond en reageerde keihard. In 1933 toen de SA-bruinhemden langs zijn deur marcheerden zei Liebermann: “Ich kann nicht so viel fressen, wie ich kotzen möchte”. (Ik kan helemaal niet zoveel vreten als ik zou willen kotsen). Kort daarna werd hij als voorzitter uit de Pruisische Academie der Kunsten gezet en nog enige tijd later werden zijn werken uit musea verwijderd. Op een paar honderd meter van zijn villa beraamden de nazi’s de Jodenuitroeiïng. Liebermann overleed in 1935. Zijn dochter Marta vertrok tijdig naar de Verenigde Staten, zijn echtgenote niet, zij pleegde zelfmoord om aan de nazibarbarij te ontkomen. Na de Holocaust kwam de naam Liebermann, een naam die zoveel voor de industriële ontwikkeling van Duitsland betekend had, niet meer voor in Duitsland.