Schimmen met een ster
Het bewogen verhaal van joodse ondergedoken kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog in België
Van de bijna vijfduizend joodse kinderen die vanuit België werden gedeporteerd naar concentratiekampen, overleefden nog geen honderd de Tweede Wereldoorlog. Om te ontsnappen aan die gruwel van de concentratiekampen werden in België iets meer dan vijfduizend joodse kinderen verborgen in schuilplaatsen. Het profiel van hun redders was zeer divers: van doorgewinterde verzetslui tot sociaal bewogen geestelijken. Het onderduiken verliep in België erg efficiënt. De tijdelijke plaatsing van verzwakte stadskinderen op het platteland bleek een ideale dekmantel voor de illegale reddingsoperaties.
Voor de joodse kinderen was de schok groot. Van de ene dag op de andere kwamen ze terecht in een vreemd milieu en kregen ze een andere naam en een andere religie. Hun ware identiteit prijsgeven kon niet, want het gevaar ontdekt te worden door de nazi’s dreigde voortdurend. Het einde van de Tweede Wereldoorlog betekende voor veel van de kinderen een nieuw drama: vaak keerden hun ouders niet terug uit de concentratiekampen. En inmiddels waren verscheidene joodse kinderen gedoopt. Zowel de katholieke als joodse gemeenschap eiste hun zieltjes op. Deze jarenlange krachtmeting werd uitgevochten boven de hoofden van de kinderen, die zelfs na de oorlog geen onbezorgd leven werd gegund.
Advertentie
Recensie – Door Yves van de Steen
De uitgever heeft verschillende steken laten vallen bij de verzorging van dit prachtige boek. De foto op de voorzijde van de kaft, werd geput uit het documentatiemateriaal van het United States Holocaust Memorial Museum. Waarom werd er, gezien het om Belgische problemen gaat, geen beroep gedaan op de foto’s verzameld in de nieuwste Belgische tentoonstelling in Auschwitz? Het boek daarvan werd prachtig uitgegeven op 7 mei 2006, door de goede zorgen van het Joods Museum van Deportatie en Verzet. Waarom geen eer brengen aan wie eer toekomt?
Verder vind ik dat de auteur meer lof verdient dan haar op de achterzijde van de kaft wordt toegemeten. Mevrouw Hellemans draagt met haar boek, dat prachtig is geschreven, klaar en duidelijk is ingedeeld, telkens voorzien is van een inleiding en een conclusie bij elk hoofdstuk, een verhelderend notenapparaat en een schitterende bibliografie bevat, sterk bij tot een beter inzicht in dit schrijnende verhaal van geholpen en ondergedoken joodse kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het drama dat een deel van deze kinderen bij het einde van de oorlog overkomt, een strijd tussen bloedverwantschap én het judaïsme enerzijds, en de affectieve banden met de katholieke pleeggezinnen die de kinderen op eigen houtje hebben laten dopen en ze nadien weigeren terug te geven aan hun werkelijke joodse familie en/ of gemeenschap anderzijds, wordt op een serene en objectieve wijze uitvoerig toegelicht.
De auteur verbaast er zich net zoals de lezer over, hoeveel religieuze hardnekkigheid en halsstarrigheid de katholieke gezinnen en hun clerici opbrengen om te weigeren de joodse kinderen rechtmatig terug te geven aan hun joodse familie of verwanten. De gehechtheid van de pleegouders aan hun joodse adoptieve kinderen is hartverwarmend, maar verwordt nadien tot een hartverscheurende tragedie, waaraan door de toenmalige kranten, de katholieke hogere hiërarchie en een volledig katholiek ingesteld gerecht, soms nog een lamentabele, bedroevende en melodramatische noot wordt toegevoegd.
Advertentie
In de tweede helft van 1945 werden alle voorzieningen getroffen om de onderduikkinderen naar de joodse gemeenschap te doen terugkeren. De verschillende strekkingen binnen de joodse gemeenschap hebben zich georganiseerd. Er ontstaat een structuur van weeshuizen en de overlevende joodse volwassenen beginnen zich langzamerhand te settelen. Een en ander wijst erop dat de terugkeer van de joodse kinderen niet geruisloos zal verlopen. De pogingen om een wettelijke regeling te treffen voor de oorlogsweeskinderen, draaien op niets uit. De overheid heeft geen interesse. Het water is te diep. De katholieken aanvaarden niet dat een joods kind per definitie de joodse gemeenschap toebehoort.
Ook de onenigheid binnen de Joodse organisaties is weinig verheffend en eveneens een bron van veel verdriet en ergernis. Beide organisaties hebben dus gefaald. De impact van de kinderkwestie op de joods-christelijke betrekkingen is gering. De zaak leidt tot de verzuring van individuele relaties tussen joden en katholieken, maar ontspoort niet in nationale onrust zoals in Nederland, met de zaak Beekman en Meljado of in Frankrijk met de Finalycase. Wij kennen onze zaken Suzanne Gniwosh en de Wanda en Marc- Raphaël Weinberger case. Dank zij de Belgische nuchterheid en de bereidheid tot compromis tussen christenen en joden blijft de zaak alsnog een beperkt impact hebben.
Meer dan de helft van de joodse kinderen die verborgen en ondergedoken waren, overleefde de oorlog. Hierbij maakten vooral het Joods Verdedigingscomité en het toenmalige Nationaal Werk voor Kinderwelzijn zich verdienstelijk. Ook de katholieke wereld, in al zijn geledingen, behalve misschien de top van de hiërarchie, verrichtte wonderen. Daarbij vallen vooral twee redders in soutane op: met name Père Bruno van de Keizersbergabdij in Leuven en Abbé André, de parochiepriester in Namen. Men kan besluiten dat heel wat katholieken tijdens de Tweede Wereldoorlog in de bres sprongen voor de joden. Het gaat om persoonlijke initiatieven van priesters en kloosters die bereid waren dit risico te nemen.
De titel van het boek ” Schimmen met een ster”, stond in de sterren geschreven. Maar deze knappe vondst, die in de conclusie van Hanne Hellemans wordt uitgelegd, verklap ik niet.
Zelf had ik misschien in een voorwoord bij het boek de ontvoering van Edgardo Mortara, een joods kind dat in zijn eigen gezin heimelijk gedoopt werd, en in Bologna in 1850 door toedoen van Paus Pius IX door de Inquisitie op schandelijke wijze werd gekidnapt, als uitgangspunt genomen. Deze groteske zaak leidde tot de tussenkomst van Napoleon III, Mazzini, Garibaldi en de Rotschilds. Mortara werd echter nooit aan zijn joodse ouders teruggegeven. Sindsdien blijkt er dan toch ook weer niet zoveel veranderd. Antisemitisme werd alleen jodenafkeer, althans in de meeste gevallen.
Uiteindelijk wou ik de uitgever er op wijzen dat er geen Vlaams Holocaustmuseum te Gent bestaat. Dit is een vergissing, maar doet niets af aan de verdiensten van Hanne Hellemans, die een voortreffelijke historica is. Zij verdient alle lof, temeer daar haar boek niet alleen een schitterend stukje geschiedschrijving is, maar ook omdat het leest als een thriller. Mevrouw Hellemans gaat, voor wat mij betreft, een schitterende carrière tegemoet.
Schimmen met een ster / Hanne Hellemans
Paperback – 296 blz. – € 19,95
ISBN 978 90 223 1949 9
Een uitgave van Manteau