Jarenlang onopgemerkt dagboek brengt pakkend verhaal

Petr Ginz en zijn zusje Eva in betere tijden.
Praag 1942. Een veertienjarige jongen maakt de tekening Maanlandschap. Hij tekent de aarde zoals hij zich die vanaf de maan gezien voorstelt. In 2003 neemt de eerste Israëlische astronaut een kopie van deze tekening mee aan boord van het ruimteschip Columbia, dat bij zijn terugkeer in de dampkring opbrandt.

Door die ramp verschijnt de naam van de jonge tekenaar, Petr Ginz, wereldwijd in de krantenkoppen. Zo komt Chava Pressburger, de zus van Petr, eindelijk te weten dat men de dagboeken van haar broer, die jarenlang onopgemerkt op een Praagse zolder hadden gelegen, ontdekt heeft. Toen ze de dagboeken in haar bezit kreeg, besloot ze die te publiceren in een boek dat nu in het Nederlands beschikbaar is geworden.

Petr werd op 1 februari 1928 in Praag geboren. Als zoon van een joodse vader en een Tsjechische ‘arische’ moeder werd hij – net als zijn jongere zus Eva (Chava) – beschouwd als ‘halfbloed’ en dus moest hij een jodenster dragen. Vanaf 19 september 1941 hield Petr een dagboek bij.

In een innemende, nuchtere en directe stijl beschrijft hij daarin zijn dagelijks leven en het leven van zijn gezin en zijn vrienden tegen de achtergrond van de voor de Joden steeds maar dreigender wordende situatie. De vertrouwde en geliefde stad wordt voor hem meer en meer een getto zonder muren – tot hij Praag en het gezin voor altijd moet verlaten. In oktober 1942 wordt Petr op veertienjarige leeftijd samen met zijn neef Pavel naar Theresienstadt gedeporteerd.

Petr was ongetwijfeld buitengewoon artistiek begaafd, zoals de nog bewaard gebleven tekeningen, linosneden en schilderijen uit zijn Praagse en Theresienstadt-periode op een indrukwekkende manier bewijzen. Daarenboven had hij schrijftalent – hij schreef gedichten, novelles en in totaal acht romans (zijn voorbeeld was Jules Verne).

Advertentie

Uiteindelijk kwamen in mei 1944 ook zijn zus Eva en in februari 1945 zijn vader naar Theresienstadt. In die stad hield Petr zijn dagboek slechts heel onregelmatig bij, maar hij begon er wel, samen met andere kinderen van zijn leeftijd, het ondergrondse tijdschrift Vedem (‘Wij gaan voorop’) uit te geven. Het verscheen eenmaal per week in één exemplaar, waaruit op vrijdagavond werd voorgelezen. Later werd Petr naar Auschwitz gedeporteerd en daar omgebrachtt.

Interview met Chava Pressburger

Chava Pressburger, Ginz, is de jongere zus van Petr Ginz. Ze was de laatste van het gezin Ginz die Petr nog één keer zag voor zijn deportatie naar Auschwitz. In 1950 week ze uit naar Israël, waar ze nu als succesvolle schilderes woont.

– De eerste Israëlische astronaut Ilan Ramon nam op de vlucht van het ruimteschip Columbia in 2003 Petrs tekening Maanlandschap mee. Waar haalde Ramon die tekening vandaan en waarom heeft hij ze meegenomen?

Een blad uit Pets dagboek. De Nederlandse vertaling is nu verkrijgbaar.
Ramon leende de tekening van Yad Vashem, de gedenkplaats voor de holocaust, die nu nog altijd de eigenaar ervan is. Hij wilde een paar symbolen die aan de slachtoffers van de Shoah herinnerden mee het heelal in nemen, omdat zijn moeder Auschwitz had overleefd. In Yad Vashem vonden ze de tekening van Petr daar het meest geschikt voor. Op de tekening zie je een maanlandschap met op de achtergrond de aarde. Zo heeft Petr zich de aarde voorgesteld, vanaf de maan gezien. Hij heeft het nog in Praag getekend, toen hij ongeveer dertien jaar oud was.

Toen de Columbia hij het binnendringen van de dampkring van de aarde opbrandde en veel persberichten de tekening vermeldden, stuurde een man uit Praag je via Yad Vashem het dagboek van Petr. Welke gevoelens maakte het in je los toen je de twee schriftjes in je handen hield?

Het bericht dat de dagboeken van Petr opgedoken waren, bezorgde me een schok. Ik reed meteen naar Praag. Voor ik de dagboeken in mijn handen kon houden, vonden eerst nog een paar zenuwslopende onderhandelingen plaats met de man die de schriftjes op zijn zolder had gevonden.

Advertentie

Vanaf september 1941 hield Petr een dagboek bij. Is hij er in Theresienstadt mee doorgegaan?

In Theresienstadt schreef Petr maar korte dagboeknotities. Ze zijn in mijn bezit. Eén bijdrage, waarin hij zijn laatste dag in Praag beschrijft, is ook in het boek Praags dagboek opgenomen. In Theresienstadt schreef Petr meer voor het tijdschrift Vedem (‘Wij gaan voorop’), dat hij met zijn vrienden uitgaf. Daarin beschrijft hij, bijvoorbeeld in zijn ‘Zwerftochten door Theresienstadt’, op een indrukwekkende wijze de gebeurtenissen. Hij was een heel nauwkeurige waarnemer.

Waar bevinden zich de documenten van je broer nu en wie heeft ze al die jaren bewaard?

De dagboeken zijn nu in mijn bezit, een deel van zijn aantekeningen ligt in de gedenkplaats Yad Vashem. Elk van die documenten heeft zijn eigen geschiedenis wat betreft de manier waarop het van hand tot hand op zijn uiteindelijke bestemming is beland. Mijn vader heeft haast alle tekeningen en verhalen van Petr aan Yad Vashem gegeven toen hij in 1956 naar Israël emigreerde. Een keuze uit Petrs werken heeft een eigen plek gekregen in het pas gebouwde paviljoen van Yad Vashem.

Hebben je ouders met jou en je broer over de almaar onheilspellender situatie van de Joden gepraat? En wisten zij en Petr wel dat ze na zijn veertiende verjaardag naar Theresienstadt zouden gaan?

De dagboeknotities van mijn broer geven ons leven heel goed weer. Hij heeft het over zijn ervaringen op school, maar evengoed over die keer dat hij van de tram werd gegooid of geen fruit mocht kopen omdat hij een jood was. Het gevaar dat onze vader en wij, de kinderen, algauw op transport zouden worden gesteld, spookte elke dag door ons hoofd. We hadden immers gezien wat er om ons heen gebeurde. We wisten ook dat kinderen uit zogenaamde bastaardhuwelijken – onze moeder was geen jodin – gedeporteerd werden zodra ze veertien werden. We bleven natuurlijk hopen op een wonder, op een snel einde van de oorlog.

Je broer was veelzijdig en hoogbegaafd. Hij heeft niet alleen een dagboek bijgehouden, maar ook een paar romans en verhalen geschreven. Daarenboven kon hij heel goed tekenen en heeft hij zeer knappe linosneden gemaakt. Was je op de hoogte van zijn begaafdheid? Hoe was jouw persoonlijke relatie met hem?

Ik bewonderde mijn twee jaar oudere broer en wilde in alles op hem lijken.

Onze ouders hadden de talenten van Petr al heel vroeg in de gaten en waren heel trots op hem. Ook op school behoorde Petr tot de uitzonderlijk begaafden. Hij was heel intelligent en vooruitziend. Toen hij nog in Praag was, heeft hij een roman geschreven in de stijl van Jules Verne, die hij verafgoodde. In die roman is hij zelf Jules Verne. Het verhaal speelt zich af in Afrika en beschrijft hoe een monster gekweekt wordt dat de wereld zal overheersen. Dat monster doet sterk denken aan Hitler. Petr heeft de tekst geschreven toen de vervolgingen al begonnen waren. Het is de enige roman die ik nog in mijn bezit heb.

Petr Ginz
Praags Dagboek 1941-1942

Uitgegeven door Chava Pressburger
Februari 2007
Gebonden met stofomslag
192 blz – € 19,95