Geloof: De Lubavitcher chassidische beweging (deel 1)

“De wortels van deze eminente beweging liggen in Oost-Europa, meer bepaald in Wit-Rusland. De stichter van de Lubavitcher beweging was de beroemde charismatische Rebbe: Rabbi Shneur Zalman van Liadi (1745-1812) – de ‘Alter Rebbe’.”

Deze tekst komt uit onze reeks “Sociaal, religieus en cultureel overzicht van de ontwikkeling van het Jodendom”

Door prof . Rabbijn Ahron Daum ,B.A. MS., ANTWERPEN

Het is niet nodig om te beschrijven wat er met het Europese Jodendom tijdens de Shoah gebeurde. Het grootste deel van de orthodoxie in Oost- en West-Europa werd in de vernietigingskampen van Polen vermoord. Polen werd omgevormd tot het grootste Joodse kerkhof aller tijden. Tijdens WOII kwamen druppelsgewijs vluchtelingen naar Amerika die zich wonderbaarlijk konden redden. Ook de Lubavitcher Rebbe, Rabbi Yosef Yitzchok Schneerson (1880-1950) kwam met zijn familie en wereldberoemde schoonzoon, de Rebbe van Lubavitch, Rabbi Menachem Mendel Schneersohn (1902-1994) naar Amerika.

Advertentie

Amerika riep zijn genereuze emigratiepolitiek restrictief en principieel een halt toe tijdens deze wereldoorlog. Denk hierbij aan het lot van het beroemde schip MS St. Louis, vol Joodse vluchtelingen, die terug moest keren naar Antwerpen, nadat alle Joodse vluchtelingen geweigerd werden. Niet alleen de Verenigde Staten, maar ook Cuba weigerde om hen asiel te verlenen. De meeste van deze ‘schipbreukelingen’ werden later gedeporteerd en vermoord. Ook weigerde Amerika de vernietigingskampen en treinsporen in Polen tijdens de oorlog te vernietigen, hetgeen miljoenen Joodse mensen zou gered hebben.

Na de overwinning van WOII vonden honderdduizenden Joodse overlevenden, als bij wonder, redding in het bezette Duitsland, ondanks het feit dat ze niet meer op de bloedige Europese bodem wilden leven. Het toenmalige Palestina was onder Brits mandaat en hield eveneens een zeer restrictieve emigratiepolitiek met betrekking tot Joodse vluchtelingen. Illegaal probeerde men toch naar het toenmalige Palestina te vluchten, waarin sommigen ook in slaagden. Onder druk van de vrije wereld en het geweten van vele menslievende niet-Joden heeft Amerika de poorten voor meer dan 100.000 vluchtelingen na de Shoah geopend. Onder deze vluchtelingen bevonden zich een groot aantal orthodoxe joden, o.a. chassidische rabbijnen, die in de loop van een klein aantal jaar, het orthodoxe gezicht van Amerika radicaal veranderden. In de Verenigde Staten van Amerika groeide het centrum van de orthodoxie, dit naast Israël. Het is niet mogelijk in dit kader alle chassidische bewegingen en dynastieën in het Amerika van na de Shoah te behandelen. We beperken ons de komende afleveringen tot drie chassidische dynastieën: de Lubavitcher, de Bobover en de Satmar beweging.

De Lubavitcher beweging

De wortels van deze eminente beweging liggen in Oost-Europa, meer bepaald in Wit-Rusland. De stichter van de Lubavitcher beweging was de beroemde charismatische Rebbe: Rabbi Shneur Zalman van Liadi (1745-1812) – de ‘Alter Rebbe’.

Rabbi Shneur Zalman van Liadi was een leerling van de Maggid van Mezeritch (1704-1772) die zelf leerling en opvolger was van de beroemde Baal Shem Tov, Rabbi Yisrael ben Eliezer (1698 -1760).

De Maggid vestigde zich in het kleine Pools-Russische stadje Mezeritch. Verkozen tot opvolger van de Baal Shem Tov, had hij een jesjiva en een Talmoedacademie. Uit een 60-tal leerlingen vloeiden evenveel chassidische dynastieën, die zich vestigden doorheen Oost Europa. Zij hebben de chassidische leer van de Baal Shem Tov, vooral in Polen, Rusland, Hongarije en zelfs in Duitsland (Bohemia) verspreid. De drie beroemdste volgelingen van de Maggid zijn Rabbi Shneur Zalman van Liadi (‘Alter Rebbe’), stichter van de Chabad-beweging, Rabbi Levi Yitzchok van Berditchev (1740-1809), auteur van het klassieke chassidische werk Kedushat Ha’Levie, voorspreker van Israël en Rabbi Elimelech van Lizhensk (1717-1787), auteur van het boek Noam Elimelech, een basiswerk van het  chassidisme. Rabbi Elimelech van Lizhensk is de verspreider van het chassidische gedachtegoed in Polen.

In opdracht van de Maggid van Mezeritch heeft de ‘Alter Rebbe’ een chassidische versie van de beroemdste wetcodex, ‘Shulchan Aruch’, volgens de gewoontes en praktijken van de chassidische beweging uitgebracht. Dit werk is bekend als ‘Shulchan Aruch HaRav’ die door alle Lubavitcher chassidim gevolgd wordt. Als de jongste, scherpzinnige en meest intellectuele leerling van de Maggid, heeft de Alter Rebbe een poging gedaan om de ‘Gaon van Vilna’, Rabbi Elijah ben Shlomo Zalman (1720-1797), de meest prominente en compromisloze tegenstander van het chassidisme bekend als mitnagdim, te ontmoeten. Hij wilde hem overtuigen van de waarheid, de oprechtheid van de chassidische beweging. De ‘Gaon van Vilna’ weigerde deze ontmoeting, vastbesloten in zijn opinie dat chassidisme een sekte was en er mogelijks een nieuwe versie van valse een Messias zou ontstaan. Als gevolg excommuniceerde hij de chassidische beweging.

Advertentie

De naam van de chassidische beweging ‘Chabad’ verwijst naar de drie intellectuele sefirot: chochma, binah en da’at die G’d in het leven geroepen heeft uit het niets. De filosofie van de stichter, Rabbi Shneur Zalman van Liadi, de ‘Alter Rebbe’, benadrukte het gebruik van de drie verstandelijke eigenschappen in de mens. De mens moet steeds het verstand als coördinatiepunt gebruiken, waarbij het gevoel onder de heerschappij van het verstand is. ‘Chabad’ is gericht op een zuiver intellectuele verdieping in de Grootheid van Hashem, met de bedoeling diep ontzag en liefde te wekken. Het is belangrijk dat het verstand en het gevoel harmoniëren.

De ‘Alter Rebbe’ is bekend om zijn meesterwerk Tanya en wordt daarom ook vaak als de ‘Baal Ha’Tanya’ genoemd. Algemeen kunnen we zeggen dat de ‘Tanya’ het enige chassidische werk is dat filosofie met chassidisme laat harmoniëren en waar ook veel elementen van de kabbala in zijn opgenomen. De ‘Alter Rebbe’ werd zeer beïnvloed door twee van de grootste rabbijnse persoonlijkheden uit de Middeleeuwen:

• Rabbi Moshe Ben Nachman bekend als Nachmanides (1194-1270)
• Rabbi Jehuda Liva van Praag, bekend als de Maharal van Praag (1525-1609)

De ‘Alter Rebbe’ maakt duidelijk dat elke Joodse mens de graad van benoni (gemiddelde) kan bereiken. Het is gemakkelijk een rasja te zijn; de graad van tzaddik is alleen voor een paar uitverkorenen weggelegd. Een tzaddik is iemand die nooit zondigt, een rechtvaardige die geen behoefte heeft om te zondigen. Een rasja is iemand die overtreedt. Een benoni is iemand die nooit zondigt. Hij is een rechtvaardige die wel nog behoefte heeft om te zondigen. Hij gooit elke lust die in hem opkomt als het ware onmiddellijk weg.

Een ander belangrijk item die in het werk Tanya aan bod komt, is de bespreking van de Joodse ziel, die eigenlijk uit een rationele – dierlijke – en een G’ddelijke ziel bestaat.

Een groot deel van zijn werk wordt besteed aan de kabbala, vooral de praktische kabbala van Rabbi Jitschak Loeria (1534-1572), bekend als de ‘Ari HaKadosh’ en zijn leerling Rabbi Moshe Cordovera (1522-1570), die de tien sefirot of de tien G’ddelijke eigenschappen in de diepzinnige kabbala introduceerde. Het werk van de ‘Baal HaTanya’ is een grote inspiratie voor de Chabad-chassidim (en voor alle andere chassidim) en dagelijks wordt dan ook gestudeerd uit dit mystieke werk.

Voor een historicus is het interessant erop te wijzen dat de ‘Baal HaTanya’ in de periode van Napoleon Bonaparte (1769-1821) leefde. Hij was een grote tegenstander van Napoleon omdat hij overal waar hij kwam een opening voor emancipatie van de Joden maakte. Joden hielden zich inderdaad meer aan Thora en mitsvot in de getto’s dan in de grote samenleving. De restrictieve rechten van de tsaar van Rusland gaven minder gelegenheid tot assimilatie, waardoor de ‘Alter Rebbe’ dit meer steunde.

Andere chassidische Rebbes waren wel aanhangers van Napoleon, omdat ze in hem een bevrijder zagen van de ellende en de discriminatie in de getto’s en die de weg vrijmaakte voor een humane behandeling van de Joden die tot emancipatie in het algemeen leidde.

De ‘Alter Rebbe’ ging heen in 1812. Er volgden nog zes andere Rebbes in de chassidsche Lubavitcher beweging. We houden ons in het volgende deel vooral bezig met de laatste Rebbe van Lubavtich, Rebbe Menachem Mendel Schneersohn (1902-1994).

De auteur is opperrabbijn emeritus van de Joodse gemeente van Frankfurt-am-Main en woont thans in Antwerpen. Hij is erkend leraar joodse godsdienst en onderwijst ook op individuele basis Hebreeuws en joodse studies. Tevens is hij actief op het domein van joods-religieuze outreach. Contact opnemen kan per e-mail via ahron. daum@pandora.be of telefonisch op 03 218 65 56 – 0486 520 330

Nederlandse bewerking: Bathia Chava (Petra Vanhamme)