Ophefmakende documentaire Ma Bister

“Ik ben geen geschiedkundige, geen sociologe, geen politica. Mijn historische kennis is gebaseerd op grondige zelfstudie. Die was nodig voor mijn filmdocumentaires en voor mijn boeken over het nazisme en het Japanse militaire fascisme. Historici en sociologen worden verzocht de feiten voor te leggen en te analyseren, maar nooit persoonlijk commentaar te geven”.

Aan het woord is de drieëntachtigjarige Belgische cineaste van Joodse komaf Lydia Chagoll.  Op 28 maart vond de avant-première van haar nieuwste documentaire Ma Bister plaats in de Galeries Cinéma in de Brusselse Koninginnengalerij. De film geeft een overzicht van het leven van de Sinti en de Romabevolking sinds de 17de eeuw en bevat een schat aan informatie. Chagoll brengt een inzichtelijk beeld van hun leven en verleent de gemeenschap op een bijzondere manier de waardigheid die haar toekomt.

Lydia Chagoll, die met haar moeder vanuit ons land op de vlucht sloeg voor nazi’s, kwam door een wrede speling van het lot als kind terecht in een jappenkamp. Lydia Chagoll is onder meer schrijfster en dichteres en cineaste. Maar vooral is ze een pleitbezorgster voor het lot van mishandelde kinderen en gevangenen, kortom ze is een vrouw die onversaagd opkomt tegen onrecht. Dat verklaart haar belangstelling voor de geschiedenis van de Roma en de Sinti, bevolkingsgroepen die op dezelfde manier als Joden door de nazi’s werden vervolgd. Met  haar documentaire wil Chagoll de vele vooroordelen over “zigeuners” uit de weg ruimen.

Sinti en Roma kwamen vanuit India naar ons continent. Eeuwenlang bleven ze als nomaden leven. Vandaag echter is amper 2% van hen nog rondtrekkend. In een drastisch veranderde wereld is er geen plaats meer voor rondtrekkende zelfstandige ambachtslieden of huis-aan-huisverkopers. Hoewel de Sinti en Roma met twaalf miljoen mensen een relatief grote bevolkingsgroep vormen in Europa is hun geschiedenis nauwelijks gekend.

Vanaf de 17de eeuw werden deze gemeenschappen gestigmatiseerd, gediscrimineerd en onderdrukt en dat gebeurt nog altijd in onze huidige geciviliseerde wereld.

Advertentie

De dood als het onuitspreekbare fenomeen

Chagoll stelt vast dat de genocide waarvan Sinti en Roma het slachtoffer werden tijdens het naziregime ook door sommige historici nog altijd niet erkend werd. Zij heeft haar documentaire zelf bekostigd: “Ik neem toch niks mee het graf in en de wormen zullen mijn geld niet opeten.”, aldus de vurige cineaste.

Lydia Chagoll was te gast in het VRT-programma Interne Keuken om over haar nieuwste documentaire te spreken. Waarom worden de gruwelen van het naziregime wel met de Joden geassocieerd en nauwelijks met de zigeuners? Chagoll ziet hiervoor twee redenen: “Ten eerste heeft het Jodendom een onvergelijkbare schrijfcultuur terwijl Roma en Sinti enkel een orale cultuur kennen. Daarnaast is het spreken over de dood ook nog eens een absoluut taboe in de cultuur van de zigeuners.Het woord dood wordt nooit uitgesproken en als iemand sterft worden al zijn bezittingen, zelfs zijn woonwagen verbrand, zo sterk heerst  het taboe. Maar bij de jongere generatie is er nu een kentering vast te stellen.” Chagoll wees er verder op dat het ook in de Joodse gemeenschap lange tijd geduurd heeft vooraleer de getuigenissen over de noodlottige gebeurtenissen bekend gemaakt werden. “Pas toen het facisme en het neo-nazisme begin jaren zeventig opnieuw de kop opstaken, kwamen de eerste getuigen met hun wedervaren over de vernietingskampen naar voren”.

Over Lydia Chagoll

Lydia Chagoll werd in Nederland geboren maar is Belgische. Na de oorlog ontplooide ze zich als veelzijdige autodidacte. Zij volgde onder meer klassieke en moderne danskunst, jazz, flamenco, Indonesische dans en hof- en volksdansen in Brussel, Amsterdam, Parijs en New York. Van 1952 tot 1973 was zij als ballerina, choreografe en klassieke danspedagoge actief. Met haar eigen Ballet Lydia Chagoll reisde ze de wereld rond. Vanaf 1960 ging ze ook aan de slag als publiciste. Ze schreef korte verhalen, dichtbundels en boeken voornamelijk over danskunst, kindermishandeling en Wereldoorlog II. Later verdiepte zich in de filmkunst en begon na haar kennismaking met Frans Buyens, een filmcarrière als realisator. Haar palmares omvat ophefmakende films, o.a. In naam van de Führer, Voor een glimlach van een kind ,De stille getuigen, Het verhoor en Duo-portret Frans Buyens/Lydia Chagoll.

De Koning Boudewijnstichting reikt jaarlijks een Lydia Chagollprijs uit. De onderscheiding met deze naam wordt elk jaar gegeven aan een persoon, groep of vereniging, die inspanningen levert om het respect voor kinderen, ongeacht hun afkomst of nationaliteit, groter te maken.