Joodse gemeente en vzw kibbelen over synagoge Heide-Kalmthout

In het vorig nummer van Joods Actueel berichtten wij over de schrijnende toestand waarin de synagoge van Heide-Kalmthout zich bevindt (herlees ook hier). De synagoge staat reeds enkele decennia leeg en weer en wind konden ongenadig hun verwoestend werk doen. Momenteel kan het gebouw niet meer worden betreden zonder risico op ongevallen: er is instortingsgevaar en brokstukken vallen van de muur. In 2007 werd de synagoge door het kabinet van toenmalig minister Dirk Van Mechelen als beschermd monument erkend.

De vzw Synagoge Heide ijvert al jaren voor het in zijn volle glorie herstellen van deze belangrijke religieuze en cultuurhistorische erfenis. Aangezien er niet genoeg geld was om het gebouw op te knappen, hoopte de vzw dat de Vlaamse Overheid het gebouw zou onteigenen en renoveren, om daarna het beheer terug aan de vzw toe te vertrouwen.

De zaken blijken echter gecompliceerder dan. Joods Actueel sprak met Pinchas Kornfeld, secretaris-generaal van de Antwerpse Israëlitische Gemeente Machsike Hadass, die zich eveneens betrokken partij weet. Kornfeld: “De synagoge werd in de jaren twintig door negen families opgericht, allemaal leden van onze gemeente. In de oprichtingsakte stond dat als iemand zijn deel wenst te verkopen, de andere leden een recht van voorverkoop hadden. Drie families hebben dat lang geleden al gedaan en hebben hun deel verkocht, zodat het gebouw nu eigendom is van zes oorspronkelijke families, meer bepaald van hun erfgenamen”.

Eenenzestig van de tweeënzestig erfgenamen konden worden getraceerd. Enkelen hebben een intentieverklaring ondertekend waarmee ze zich akkoord stellen afstand te doen van hun eigendomsrecht en het beheer aan de vzw over te dragen. Anderen zijn meer terughoudend om hun eigendomstitel van deze gewijde synagoge af te staan.

Advertentie

En hier wil de Joodse gemeente in tussenkomen. “Wij gaan akkoord met de restauratie”, aldus Kornfeld, “we zijn ook realistisch genoeg om te beseffen dat deze synagoge de eerste jaren niet zal gebruikt worden als gebedsoord. Maar zeg nooit: nooit. Er wonen momenteel in de streek onvoldoende Joden om een minjan, een quorum van tien volwassen mannen te vormen, voorwaarde om een geldige eredienst te kunnen houden. In de praktijk heb je minstens twintig gezinnen nodig om een minjan te kunnen vormen, want niet iedereen kan altijd aanwezig zijn. Dit zal moeilijk zijn de eerste jaren, als het al ooit opnieuw gebeurt. Wij staan met beide voeten op de grond en beseffen goed dat deze synagoge dan ook zal moeten aangewend worden voor andere doeleinden dan alleen maar voor erediensten. Wij hebben niets tegen het organiseren van een tentoonstelling of een lezing in het gebouw”.

 

Gewijde gebedsruimte

“Als de synagoge wordt afgebroken, is ze weg. Maar als dat niet het geval is dan blijft de synagoge een gewijde gebedsruimte, en daarvoor gelden bepaalde regels. Wij verlangen bijvoorbeeld dat de sabbat in ere wordt gehouden, dat er niet aan politiek wordt gedaan en dat de regels voor respectvolle kledij in acht worden genomen.

Als Joden hebben we 613 regels om na te leven. Hoe die zich concreet in hun dagdagelijkse toepassing vertalen, kan niet in een limitatieve lijst worden vastgelegd. Wij vragen dat het rabbinaat van de Israëlitische gemeente medezeggenschap zou krijgen voor alles wat het religieuze aspect betreft. Laten we elkaar goed verstaan: als men morgen beslist de muren in het geel of in het blauw te schilderen, dat interesseert ons niet. Daar zullen wij niet in tussenkomen. In religieuze zaken wel. Ik weet dat dit als een vetorecht overkomt, maar we willen ook niet voor voldongen feiten worden gesteld”.

“En de basis waarop wij precies dit medezeggenschap vragen, is het feit dat de zes stichtende leden van de synagoge allemaal lid waren van onze gemeente. Twee waren zelfs bestuursleden van de Machsike Hadass. We hebben de mensen van de vzw gevraagd: “U beweert dat u de (religieuze) voorschriften zult eerbiedigen, waarom bent u er dan tegen dat wij in de vzw zetelen?” Momenteel is de Joodse advocaat Daniël Peterfreund voorzitter, we hebben zeker niets tegen deze voorzitter, maar hoe zal dit in de toekomst evolueren, wie kan er in de toekomst in zijn plaats komen? Verder weten we ook niet in hoeverre de heer Peterfreund even krachtdadig onze (religieuze) standpunten zal verdedigen. Wij vragen daarom medezeggenschap, zodat we kunnen beletten dat er zaken gebeuren die tegen onze voorschriften ingaan”.

 

Advertentie

“Vreemden”

Ons standpunt werd schriftelijk aan de vzw meegedeeld, maar die hebben er koudweg “neen” op geantwoord, wat eigenaardig is. In feite zijn die mensen van de vzw vreemden, buitenstaanders tegenover de synagoge. Zelfs de voorzitter, de heer Peterfreund heeft geen zeggenschap over de synagoge, hij is trouwens lid van de andere Joodse gemeente, Shomre Hadas. Op de keper beschouwd, zijn de verklaringen waarin afstand van eigendomsrecht wordt gedaan, ongeldig. Het eigendomsrecht moet immers eerst worden voorgelegd aan de andere mede-eigenaars die een recht van voorkoop hebben.

Ondertussen hebben wij van meerdere mede-eigenaars brieven ontvangen waarin ze meedelen niet akkoord te gaan met een overname door een externe organisatie, precies uit vrees dat er beslissingen kunnen genomen worden die ingaan tegen de religieuze functie van het gebouw. Er zijn zelfs mensen die afstand deden en daar nu op willen terugkomen. Mocht dit ooit tot een juridische zaak komen, dan vraag ik mij af wie de rechtbank zal aanwijzen als rechtmatige eigenaar en/of vertegenwoordiger. Wij hebben overigens zelf contact opgenomen met het kabinet van minister Bourgeois om ons standpunt ter zake kenbaar te maken”.

Joods Actueel had een gesprek met leden van de vereniging Synagoge Heide vzw en confronteerde hen met deze uitspraken. Er werd eerder ontstemd gereageerd. Volgens hen moet het wél kunnen dat er een lijst wordt opgesteld over wat wel en niet kan in de synagoge als die ooit zoals verhoopt wordt gerestaureerd is. “Wat nu door de Machsike Hadass wordt geëist, is niet meer of minder dan een absoluut vetorecht”, aldus zowel de Joodse als de niet-Joodse leden van de vzw. Daarenboven klagen zij dat de heer Kornfeld een andere toon aanslaat in zijn contacten met de pers en het kabinet dan wanneer hij met de leden van de vzw overlegt. Op de vergadering die hij bijwoonde, bleken de standpunten van beide partijen schier onverzoenbaar, horen we.

Ook op het kabinet van minister Bourgeois vindt met het vreemd om op veertien dagen tijd twee partijen te ontvangen die allebei claimen het beste voor te hebben met de synagoge, maar blijkbaar de handen niet ineen kunnen slaan. Nochtans, zo weet men daar, dringt de tijd. Bij de meest recente inspectie werd huiszwam ontdekt, een aantasting die op korte tijd vernietigend kan zijn. Prompt werd door de administratie een proces-verbaal van verwaarlozing opgesteld. Het kabinet van minister Bourgeois bevestigt zijn interesse voor het gebouw en blijft de waarde ervan erkennen. Uiteraard hoopt het kabinet in de toekomst met een eensgezinde gesprekspartner verder te kunnen werken.

 

Perceel

Joods Actueel kreeg tenslotte ook een reactie van een kleinzoon van één van de oorspronkelijke stichters van de synagoge. Deze erfgenaam wijst er vooreerst op dat hij al vele jaren door meerdere partijen werd gecontacteerd: de gemeente Kalmthout, B’nai B’rith, de Machsike Hadass en meer recent door de vzw Synagoge Heide. De man kaart nog een bijkomend probleem aan. Bij de oprichting van de synagoge was het perceel iets meer dan 1.000 vierkante meter groot. Ondertussen zijn langs beide kanten huizen gebouwd. “Driehonderd vierkante meter zijn hierbij verloren gegaan”. Hij besluit: “Zolang er geen klaarheid zal zijn over deze ‘ontbrekende terreinen’ zullen wij niets tekenen”.

Wat ogenschijnlijk eenvoudig lijkt – immers, alle partijen, de vzw Synagoge Heide, de eigenaars, Machsike Hadass, het kabinet van minister Bourgeois, de provincie Antwerpen en de gemeente Kalmthout zijn allen het idee gunstig genegen om de synagoge in ere te herstellen – blijkt in de praktijk te botsen op de diverse belangen en eigen inzichten. Terwijl deze partijen in wezen partners behoren te zijn. Ondertussen dreigt een waardevol gebouw op de Heide te Kalmthout onherroepelijk verloren te gaan…