Portugese regering ziet af van plan om nationaliteitswet aan te passen

Een Portugese regeringspartij lanceerde een plan om strikte voorwaarden op te leggen aan afstammelingen van Sefardische Joden die het staatsburgerschap willen aanvragen. Joodse leiders en organisaties noemden het voorstel antisemitisch. Het plan wordt nu afgevoerd.

Melanie Lidman

Midden mei dienden vertegenwoordigers van de socialistische partij een ontwerp van wetswijziging in voor de wet uit 2015 rond het staatsburgerschap voor Sefardische Joden. Mensen die kunnen bewijzen dat ze afstammen van een Joodse familie die in de vijftiende eeuw het Iberische schiereiland moest ontvluchten tijdens de antisemitische inquisitie, kunnen volgens die wet de Portugese nationaliteit aanvragen.

Volgens de wetswijziging, die in 2022 in voege zou moeten treden, zouden alleen mensen die minstens twee jaar in Portugal gewoond hebben, het staatsburgerschap nog kunnen aanvragen. Op die manier zou het aantal mensen dat een aanvraag kan indienen, heel erg beperkt worden. Momenteel moeten aanvragers niet in Portugal wonen en ze moeten ook de taal niet leren.

Advertentie

Critici maakten meteen brandhout van het voorstel. Ze noemden het overdreven hardvochtig en stelden dat de aangehaalde argumenten antisemitisch en antizionistisch waren. Experten die werden opgevoerd door de socialistische partij beweerden dat enkele duizenden terugkerende Joden in een tijdspanne van honderd jaar tot een groep van ongeveer 250 000 mensen zouden kunnen leiden, wat een demografische bedreiging voor de Portugese identiteit zou betekenen. Dr. José Ruah, bestuurslid van de Joodse gemeenschap in Lissabon, zei tijdens een parlementaire hoorzitting in juni dat uitspraken als ‘de Sefardische Joden gaan Portugal overnemen’ en vergelijkingen met het coronavirus pijnlijk en beledigend waren.

“Ik voelde me in een kamer van de inquisitie in Lissabon en mijn ondervragers vroegen me mijn Joods zijn te bewijzen”, zegt Leon Amiras. Hij is advocaat in Israël en werkt nauw samen met de Joodse gemeenschap in Porto voor het aanvragen van de Portugese nationaliteit. Hij was zelf niet aanwezig op de hoorzitting, maar het verhaal van zijn familie kwam wel aan bod. “Plots begonnen die twee parlementsleden me te testen en probeerden ze te achterhalen of ik wel voldoende Joods ben [om de nationaliteit te krijgen].”

Catarina Rocha Ferreira, afgevaardigde van de sociaaldemocratische partij die ook deel uitmaakt van de regering, stelde tijdens een vergadering met de Joodse gemeenschap van Lissabon op 25 juni dat geen enkele andere etnische gemeenschap hetzelfde voorrecht op het verkrijgen van het Portugese staatsburgerschap heeft. Volgens haar hebben aanvragers vaak geen echte band met Portugal en zijn ze eigenlijk alleen maar uit op een Europees paspoort.

Uiteindelijk besloot de socialistische partij om de wet niet te veranderen. Wel willen ze nieuwe criteria vastleggen om de objectieve connectie met Portugal te verduidelijken.

“We moeten hen feliciteren voor het feit dat uiteindelijk het gezond verstand zegeviert in deze zaak”, schreef Michael Rothwell, bestuurslid van de Joodse gemeenschap in Porto, in een mail. “Dit zal leiden tot een versterking van de wet, en niet tot de vernietiging ervan.” Volgens Rothwell reageerden de Portugese Joden erg tevreden op de beslissing.

Diezelfde socialistische partij voerde de oorspronkelijke nationaliteitswet in 2015 in als een manier om historische vergissingen recht te zetten. Om die reden stemden veel nieuwe Sefardische burgers bij de Portugese verkiezingen in oktober 2019 voor de socialistische partij.

De Joodse gemeenschap en de Portugese regering zijn het er over eens dat sommige aspecten van de nationaliteitswet uit de hand gelopen zijn, de advertenties in het bijzonder.

Advertentie

Vrijwel meteen nadat de wet in 2015 gestemd was, doken er online kleurrijke advertenties op: “De weg naar een Portugees paspoort ligt wijd open!” Foto’s van lachende jonge Israëli’s met de boodschap “instant Portugees staatsburgerschap” leidden tot kritiek, en zette ook de deur open voor oplichterspraktijken. Op Facebookgroepen zoals Get Portuguese Citizenship en Easy Nationality wisselen duizenden leden tips en tricks uit om de aanvraagprocedure te versnellen.

“Vergelijk het met die winkeltjes in een shoppingcentrum”, zegt Amiras. “Ze pakken uit met reclameboodschappen zoals ‘Koop iets op Black Friday en krijg een paspoort’ of ‘Als je houdt van gefilte fish of van couscous, verdien je een Portugees paspoort!’. Of ze gebruiken gewoon het beeld van een hond met een paspoort in zijn muil.”

De Joodse gemeenschap vindt volgens Rothwell dat bedrijven zich aan de regels moeten houden, en dat ondernemingen die valselijk reclame maken voor een gemakkelijke route richting een Europees paspoort beboet moeten worden. Vanuit de gemeenschap werden richtlijnen rond ongepaste advertenties uitgewerkt.

“We zijn vragende partij voor een wet die van de aanvrager een iets effectievere band met Portugal verlangt”, legt Rothwell uit. “Dan zal er geen discussie meer zijn rond ‘gemakspaspoorten’. Het karakter van die effectieve link zou iets haalbaars moeten zijn, zoals bijvoorbeeld het feit dat mensen geregeld Portugal bezoeken, er liefdadigheidsorganisaties ondersteunen of dat ze lid zijn van een Portugese Joodse gemeenschap. Momenteel zijn onze gemeenschap en die van Lissabon in gesprek met het parlement om een oplossing uit te werken die alle partijen beschermt, zonder de rechten van de Sefardi in gevaar te brengen.”

De nationaliteitswet geeft de aanvragers het recht een Portugees paspoort aan te vragen, beroep te doen op de ziekteverzekering, een bankrekening te openen, en te wonen, studeren en werken in alle landen van de Europese Unie. Tussen 2015 en 2019 was er in Spanje een gelijkaardige wet van kracht, maar de vereisten op het vlak van residentie en taal waren veel strikter, en er was een duidelijke einddatum. Die einddatum is er niet voor de Portugese wet. De nieuwe vereisten om de band van de aanvrager met Portugal te bewijzen, zouden in 2022 in voege treden.

Sinds 2015 dienden meer dan 62.000 mensen een aanvraag in. 16.750 kregen ook het Portugese staatsburgerschap. Bij de eerste stap van de procedure moet een kandidaat bewijzen dat hij of zij afstamt van Sefardische Joden. Daar gebruiken ze familiestambomen, geboorte- en overlijdensaktes, foto’s van grafstenen op begraafplaatsen en huwelijksregisters voor.

De gemiddelde procedure kost minstens 3.300 dollar aan advocatenkosten en vertalingen. De meeste aanvragers betalen uiteindelijk een pak meer, afhankelijk van de vereiste documenten en vertalingen. De procedure duurt minstens 18 tot 24 maanden.

De aanvraagprocedure is ook een financiële zegen voor de lokale Joodse gemeenschappen in Portugal. Zij moeten immers de aanvankelijke claims over de Sefardische afkomst van een kandidaat verifiëren. De Joodse gemeenschap in Porto maakte een film van negentig minuten – budget: 1,2 miljoen dollar – over haar geschiedenis.

“Sinds 2015 groeide de nationale Joodse gemeenschap enorm aan”, vertelt Rothwell. “Enkele jaren geleden waren we misschien met zowat 600, vandaag leven er naar schatting ongeveer 3.000 tot 4.000 Joden in Portugal. Volgens hem openden de Joodse gemeenschappen nieuwe gebedsruimtes, koosjere restaurants en supermarkten, Joodse musea en begraafplaatsen. In Cascais, een kustenclave in de buurt van Lissabon, en kwam er een Chabad-centrum.

Volgens Amiras, die als advocaat gelieerd is aan de gemeenschap in Porto, zal het de nodige jaren duren om een goed beeld te krijgen van de impact van de wet én van de Sefardische investeringen in de Portugese economie. Veel nieuwe ondernemingen staan immers nog in hun kinderschoenen. Hij legt uit dat medicinale cannabis een populair domein is voor Israëli’s om in Portugal te investeren. Anderen worden aangetrokken door de goedkope bouwgronden en het wonen op het platteland. Honderden Israëli’s kochten al kleine boerderijen in de buurt van Coimbra en in Alentejo.

Volgens Rothwell is de gemeenschap tevreden met het uiteindelijke politieke resultaat, maar online vloeide er heel wat vitriool en dat zorgt voor een zure nasmaak. “Die verbale uitspattingen zorgden voor een ongunstig klimaat en hebben het antisemitisme op sociale netwerken sterk doen toenemen. Helaas is er momenteel online veel antisemitisme. Portugal is een erg bijzonder land, met zoveel cultuur en geschiedenis”, besluit Amiras. “Persoonlijk vind ik dat mijn kinderen in Israël zouden moeten leven, zeker weten, maar wat kan ik doen? Er loopt Sefardisch bloed door mijn aderen. En ik ben telkens erg blij wanneer ik naar Portugal trek, een koffie drink in Lissabon en kijk naar de plaatsen waar vroeger Joden leefden.”