Joodse geschiedenis van België geafficheerd

Het Joods Museum van België stelt met de tentoonstelling Bericht aan de bevolking belangstellende bezoekers nog tot 3 oktober in de mogelijkheid om kennis te nemen van dit belangrijk onderdeel van het Joodse culturele erfgoed. Ze behandelen affiches over politieke, culturele en sociale onderwerpen.

In de jaren zeventig raakte de directie van het Joodse Museum al overtuigd van het belang van de affiches als Spiegel van de Geschiedenis, naar de bekende uitdrukking van Max Gallo. Vanaf de oprichting is het museum dan ook gestart met het verzamelen van allerlei documenten en affiches van de Joodse gemeenschappen in België en in het buitenland.

Voor zover bekend, bevinden de oudste affiches, die nog van voor 1920 dateren, zich in buitenlandse opslag. Ze zijn verzameld in de YIVO en het Centraal Zionistisch Archief te Jeruzalem. In de collectie van het Brusselse museum dateert de oudste affiche uit 1924. Ze kondigt het eerste wereldcongres van de Joodse studenten in Antwerpen aan. Er werden slechts weinig affiches gedrukt voor 1920, voornamelijk vanwege de hoge kostprijs voor een kleine gemeenschap die in het begin van de 20ste eeuw nog maar tienduizend mensen telde.

Voor de Eerste Wereldoorlog is de vervaardiging van affiches een terrein dat voorbehouden is aan de burgerelite vanwege de hoge kosten die daarmee gemoeid zijn. Een aantal Joodse industriëlen laten plakkaten maken voor de behoeften van hun bedrijf. De familie Bernheim bijvoorbeeld geeft zelf een affiche uit in 1904 ter gelegenheid van de inhuldiging van de Innovation. Benedictus & Pinkhof vervaardigen een reclameaffiche voor de Primus inter Pares-sigaren en kunstenaar Adolphe Crespin tekent een commerciële affiche rond de beroepsactiviteit van chemicus Robert Goldschmidt.

Na de Eerste Wereldoorlog onthaalt België een groot aantal Joden uit Oost-Europa. Die inwijkelingen komen uit gemeenschappen waar massaal gebruik wordt gemaakt van deze communicatiemethode, zowel voor politieke, economische, electorale of sociale debatten als voor problemen in verband met hygiëne en openbare gezondheid. En zo wordt de affiche ook geïntroduceerd als standaardmedium bij ons.

Advertentie

Het valt op hoezeer de affiches die zij maken in de verschillende onthaallanden op elkaar lijken. Het zijn dezelfde onderwerpen, zowel in Warschau, Brussel en Londen als in Buenos Aires. Toch moet er een nuance worden aangebracht: in Warschau plakt men duizenden affiches aan in de straten omdat de Joodse bevolking er veel talrijker is dan in Brussel of Antwerpen.

Tezelfdertijd wordt ook het grafisch aspect steeds beter verzorgd en in 1938 wordt er zelfs beroep gedaan op een internationaal vermaard graficus om de affiche van de Europese Maccabia Spelen te ontwerpen. Heden ten dage verdwijnt de affiche als medium in gevolge de concurrentie van de nieuwe informatietechnologie zoals de electronische briefwisseling en Internet die sneller en goedkoper zijn.

Tijdens het interbellum zijn de affiches dikwijls tweetalig: in het Jiddisch en het Frans of het Nederlands. Na de Shoah komt een groot gedeelte van het Jiddisch sprekend publiek om in de nazikampen. Daarom zijn de affiches ééntalig in de vijftiger jaren, behalve in de Antwerpse orthodoxe kringen waar het Hebreeuws en het Jiddisch strijden om de eerste plaats.

Als de geschiedenis van de affiche één ding leert, is het wel dat slechts één soort affiche in België systematisch en massaal werd aangeplakt: de affiches met antisemitische propaganda en de anti-Joodse wetten in het door de nazi’s bezette België. Op het einde van de 19de en in het begin van de 20ste eeuw deed men een beroep op getalenteerde kunstenaars die affiches van een uitzonderlijke kwaliteit hebben getekend.

Wanneer men rekening houdt met het aantal affiches dan vieren de jaren na de economische crisis van 1929 hoogtij vanwege het aantal en de verscheidenheid van de bijeengebrachte documenten. In de dertiger jaren geven een aantal factoren aanleiding tot een bruisende politieke en culturele activiteit: de internationale politieke problemen, de opkomst van het nazisme, de zionistische kwestie, de pogroms in Palestina, de stichting van Birobidjan…Een en ander leidt tot levendige debatten en het ontstaan van diverse politieke bewegingen binnen de Joodse gemeenschap. Voorts zoeken de inwijkelingen na hun vestiging in België ontspanning met producties uit hun land van herkomst in de oorspronkelijke taal.

De laatste jaren publiceren alleen de grote organisaties nog affiches die dikwijls worden verwezenlijkt door grafici met wie ze een lange samenwerking in stand houden. Voor die instellingen worden de affiches gezien als een pluspunt en zelfs als een erkenning. Maar heel wat organisaties publiceren ook minderwaardige, op de computer vervaardigde affiches. Die affiches werden maar zelden aangeplakt in de straten.

Naar aanleiding van de belangrijke politieke thema’s waarvoor de Joodse gemeenschap de laatste vijftig jaar strijd heeft geleverd, werden er rond drie evenementen affiches aangeplakt in de straten: het verzet tegen de nieuwe golf van antisemitische daden door nazigroeperingen in 1960, de steun aan de Joden in de Sovjet-Unie in het begin van de zeventiger jaren en de steun aan Israël tijdens de Kippoer Oorlog in 1973. Tijdens de zaak van het Karmel Klooster in Auschwitz in de tachtiger jaren hebben enkele activisten het initiatief genomen om een aantal affiches aan te plakken in sommige Brusselse wijken maar die actie was eerder beperkt. Het Joods Museum van België verspreidt regelmatig zijn affiches via diffusiefirma’s. Binnen de Joodse gemeenschap is er echter een zeker streven naar discretie, hetgeen paradoxaal is voor affiches. De organisatoren gaan er wellicht van uit dat het grote publiek geen belangstelling heeft voor hun activiteiten.

Advertentie

Vanwege het groot aantal affiches en de ruimte waarover het Joods museum beschikt, worden slechts 250 documenten tentoongesteld. De collectie is zo gekozen dat de affiches representatief zijn voor de hele verzameling. Het parcours weerspiegelt de bruisende culturele activiteit van de Joodse gemeenschap, o.m. de talloze conferenties, toneelstukken en tentoonstellingen. In elke afdeling besteden de Brusselse museografen aandacht aan de diversiteit van de evenementen en de verenigingen, daarbij werd het advies van een graficus ingewonnen.

Joods Museum van België Miniemenstraat, 21 te 1000 Brussel – Tel. 02 512 19 63
Het museum is iedere dag toegankelijk van 10.00u tot 17.00u, maandag: gesloten
Tarieven: 5€ per persoon – 3 € (kinderen, studenten en senioren)
De toegang is gratis op de eerste zondag van elke maand