Ontknoping in zoektocht naar info over deportatiefoto

Enkele weken geleden lanceerde de curator van Kazerne Dossin, Profesoor Herman Van Goethem, via de media de vraag om de locatie van een foto uit WOII te helpen identificeren. Dat is nu gelukt, het plaatje werd getrokken in augustus 1942 in Luik.

Het museum verspreidde hierover vandaag volgend bericht:

De vraag om informatie over de foto lokte enorm veel reacties uit, zowel in Vlaanderen als in Wallonië. Jong en oud meende het hek in zijn of haar stad te herkennen. Heemkundige Kringen stortten zich op oude foto’s, verzamelaars en specialisten allerhande doken op en boden soms verrassende expertise aan.

Dhr. Arnaud Kempeners wees me er op dat aan de vork van de fiets een ‘taksplaat’ van het Belgische model anno 1942 is vastgemaakt. Dit bevestigde de periode en het land.

Tientallen Antwerpenaars suggereerden me het hekwerk aan de kaaien, langs de spoorlijn Antwerpen-Berchem of aan de Sint-Jozefkerk. Mechelaars herkenden een hek aan Pitzemburg of aan de Wollemarkt, enzovoort. Nazicht wees telkens uit dat dit niet zo was. Intussen werd ook steeds duidelijker dat dit een religieus hekwerk moest zijn. En wel in België. Er waren in die tijd echter zo ontzettend veel hekken, aan zowat elk plantsoen en elk officieel gebouw, aan alle kerken, kloosters en kerkhoven … De zoektocht leek wel hopeloos.

Advertentie

De ontknoping kwam uit een originele hoek. Sinds 1833 tekent het KMI dagelijks de neerslag en de dagtemperatuur op. Op de foto ligt de straat er nat bij. Bij heel sterke uitvergroting zie je zelfs een klein plasje waarin een schoen weerspiegelt. Maar op 14 en 15 augustus 1942 was het erg warm, zonder neerslag. Dit is dus niet 15 augustus zoals ik dacht. Het betekent ook dat ik me vergiste als ik meende personen op de foto te identificeren.

De statistieken geven verder aan dat het begin augustus wél veel regende. Vanuit dat gegeven bracht dhr. Carl De Temmerman een doorbraak. Hij wees er op dat op 3 augustus een groep joden uit Luik zijn vertrokken. Die stad is goed gedocumenteerd qua foto’s en zo kon het hek worden herkend. Dit is een opname aan de Saint-Christophe kerk, op de Place Saint-Christophe te Luik.

In 2010 publiceerde Thierry Rozenblum bij Editions Luc Pire een grondige studie over de jodenvervolging te Luik: Une cité si ardente… Les Juifs de Liège sous l’Occupation (1940-1944). Op pagina 96-97 vinden we de informatie die aansluit bij de foto.

Begin augustus liepen zowel in Antwerpen als Luik twee operaties door elkaar. Enerzijds werden mannen, vrouwen en kinderen onder bedreiging geconvoceerd om zich aan te melden aan de Dossinkazerne, voor ‘verplichte tewerkstelling’. Die transporten gingen echter richting Auschwitz, en zeer velen werden bij aankomst dadelijk vergast. Daarnaast werden ook mannen opgeroepen voor verplichte arbeid in Noord-Frankrijk, voor Organisation Todt. Het gaat dan vooral om de aanleg van militaire versterkingen, echte slavenarbeid. Op 3 augustus 1942 in de ochtend vertrekken vanop de Place Saint-Christophe ongeveer 150 opgeëiste Joodse mannen naar Noord-Frankrijk. Ze gaan werken in het kamp van Dannes-Camiers. Ze zijn er slecht gevoed en werken tot 18 uur per dag. Enkelen zullen overlijden. Vijftien anderen ontsnappen. Acht arbeiders zijn zo ziek en uitgeput dat ze naar huis worden gestuurd; voor vijf van hen is dit de weg naar Auschwitz. In oktober 1942 dan, worden alle in Noord-Frankrijk tewerkgestelde joden via Mechelen naar Auschwitz gedeporteerd.

Deze foto toont ons dus een vertrek voor een transport van joden vanuit Luik op 3 augustus 1942, met als uiteindelijke traject Département du Nord- Mechelen-Auschwitz. Het is een voor België uiterst zeldzame, hoogst uitzonderlijke foto.

Heel bijzonder is ook dat we over deze gebeurtenis ook ingelicht zijn door de clandestiene verzetskrant La Libre Belgique van 1 september 1942. De krant schrijft dat meer dan 300 man – dat was overdreven – bij het vertrek werden ‘uitgewuifd’ door vrouw en kinderen. Maar hoe komt het dan dat op deze foto zo weinig mensen een Jodenster dragen? De vraag moet verder worden onderzocht. Enerzijds droegen te Luik de joden de Jodenster lang niet systematisch. Anderzijds heeft de clandestiene krant het ook over de aanwezigheid van niet-joden bij het vertrek: « Les Belges qui assistaient à cette déportation en masse, ne pouvant eux-mêmes cacher leurs larmes, avaient la figure crispée par la colère. » In dit verband dient benadrukt dat de parochie van Saint-Christophe een belangrijk katholiek netwerk van hulp aan joden zou ontwikkelen, met als centrale spil Max-Albert Van den Berg en de parochiegeestelijkheid.

In de krant La Meuse/La Lanterne verscheen de foto met de vraag of Luikenaars mensen op de foto herkennen. We wachten op resultaat. Ook zijn we op zoek naar mensen die nog kunnen getuigen over die dag op de Place Saint-Christophe, bijvoorbeeld kinderen van gedeporteerden. En er zijn ook nog twee overlevenden van de deportatie zelf. Ook blijft het de vraag uit welk dossier deze foto afkomstig is. Er ligt nog heel wat werk op de plank. Maar met de hulp van zeer velen zijn we al heel ver geraakt in de boeiende en verrassende speurtocht naar deze foto. Dank aan allen. En… wordt vervolgd!

Advertentie

Prof. Dr. Herman Van Goethem
Curator Kazerne Dossin